فوق تخصصی شطرنج

تفکرات نجومی در بازی شطرنج
نوشته شده توسط نیما جوانبخت

یک پرسش کلیدی وجود دارد که پژوهشگران بسیاری در پاسخ به آن کوشیده اند : «آیا در بازی شطرنج تفکری برگرفته از حرکات ستارگان حکمفرماست !؟»

در شطرنج 8 سطر و 8 ستون و در علم نجوم قدیم 12 برج و 12 خانه وجود دارد.
در شطرنج 6 مهره (شاه، وزیر، فیل، اسب، رخ و پیاده) و در علم نجوم قدیم 7 سیاره (خورشید، ماه، زهره، عطارد، مریخ، مشتری و زحل) هست.

شیوه حرکت هر یک از مهره های شطرنج می تواند ارزش آن را مشخص کند. هنر یک بازیکن شطرنج مطالعه و درک شبکه تاثیرات و نیروهای موجود بر صفحه شطرنج و سپس تدبیراندیشی برای شکست دادن حریف است. هنر یک منجم نیز مطالعه و درک شبکه تاثیرات نمودار نجومی و در نهایت درک و تفسیر آن است. با نگاهی دقیق تر می توان ارتباط ژرفی میان شطرنج و علم نجوم قدیم یافت.

همبستگی اجرام آسمانی و مهره های شطرنج :
شاه معادل خورشید است. وقتی شاه مات می شود بازی به پایان می رسد.  
وزیر (که ملکه Queen نیز خوانده می شود) معادل ماه است. ماه سریع ترین و موثرترین سیاره و وزیر سریع ترین و موثرترین مهره بازی شطرنج است.



متناسب با شرایط قرون وسطی در اروپا، تغییراتی در بازی شطرنج رخ داد.
نام مهره فیل به «اسقف» و اسب به «شوالیه» تغییر داده شد. جایگاه اسقف به عنوان نماینده مذهبی و شوالیه به عنوان جنگاوری متعهد و صاحب نفوذ در شطرنج باز شد. به این ترتیب ردیف اول مهره های شطرنج را قدرتمندان آن زمان تشکیل می دادند. در مهره های شطرنج امروزی مهره ای که فیل نامیده می شود با شمایل کلاه اسقف های قرون وسطی (چیزی شبیه کلاه کارت Hierophant در تاروت) نمایش داده می شود. شوالیه یا همان اسب نماینده مریخ و اسقف یا همان فیل نماینده مشتری یا زحل است.

برخی از پژوهشگران علوم کهن معتقدند شیوه حرکت مهره های شطرنج بر اساس روابط  سیارات با یکدیگر طراحی شده است. از این دیدگاه حرکت تهدید یک جانبه در شطرنج به مانند تربیع و تهدید دو جانبه به مانند مقابله، پشتیبانی مهره ها به منزله اتصال در نجوم محسوب  می شود.

برخی دیگر از پژوهشگران علوم کهن معتقدند که مهره های شطرنج، مفاهیمی از عناصر چهارگانه را در بر دارند. از این دیدگاه، مهره رخ با عنصر خاک معرفی می شود. سمبل برج یا قلعه نیز تاکیدی بر استحکام آن می باشد.

مهره اسب یا شوالیه با عنصر آتش و خاصیت جهندگی معرفی می شود. اسب تنها مهره شطرنج است که قابلیت جهش دارد و می تواند از روی مهره های دیگر بپرد.

مهره فیل که در قرون وسطی به اسقف (Bishop) یا کشیش (Priest) معروف شد در زبان ایتالیایی کماندار (Sagittifer) نامیده می شود. مهره فیل نشان دهنده عنصر هوا است.

در بازی باستانی فیل تنها می توانست دو خانه به صورت مایل حرکت کند، اما در بازی شطرنج امروز فیل می تواند تمام مسیر خانه های همرنگ را طی کند. همچنین در قوانین باستانی فیل می توانست از روی مهره های حریف گذر کند که امروزه این حرکت وجود ندارد.

پیاده ها اگرچه ضعیف ترین مهره شطرنج هستند، اما در بازی نقش مهمی دارند.

پیاده ای که بتواند تا آخر بازی پیش برود می تواند به مقام وزارت برسد. پیاده ها نماینده عنصر آب هستند.